Architectenweb Podcast

Het logisch denken dat Peter van Assche tijdens zijn eerste studie, wiskunde, leerde, is ook de rode draad in zijn werk als architect. “Dat de bouw verantwoordelijk is voor de helft van de afvalproductie wereldwijd, en al dat afval ooit is ontworpen, vind ik onbegrijpelijk.”

Het door hem opgericht Bureau SLA werd bekend met projecten als de van marktplaatsmaterialen gemaakte Noorderparkbar en het met geleende materialen gebouwde People’s Pavilion op de Dutch Design Week in Eindhoven. Daarmee was hij een voorloper van wat we tegenwoordig circulair bouwen noemen. Als lector aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst doet hij onderzoek naar materialen, bouwmethoden en financiële modellen die in dit systeem passen.

In de podcast praten we over de systeemverandering die volgens Peter nodig is om tot een circulaire bouw te komen. Die verandering schuilt in het zoeken naar een nieuwe esthetiek die voortkomt uit het werken met bestaande materialen, maar ook in het nemen van verantwoordelijkheid over het maakproces.

Peter vertelt zijn verhaal aan de hand van actuele ontwerpen, zoals de gemeentewerf in Amsterdam met een gevel uit hergebruikte stenen en de artist-in-residency in Rotterdam met een gevel uit prefab kalkhennep. Ook reikt hij concrete instrumenten aan die architecten kunnen gebruiken om circulair te ontwerpen en te bouwen.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast van deze maand is Fieke van den Beuken, projectontwikkelaar bij woningcorporatie Trudo.

Fieke vertelt over de achtergrond en werkwijze van woningcorporatie Trudo uit Eindhoven. Ze legt uit dat Trudo niet alleen op de harde kant van ontwikkeling stuurt, maar ook op de sociale kant. We hebben het over het gebied Strijp S waar Fieke werkt, en over de opmerkelijke en prijswinnende torens die Trudo onlangs opleverde in het gebied: Haasje Over door VMX Architects en de Trudo Toren door Stefano Boeri. En we ontdekken hoe ze dat in Eindhoven nu voor elkaar krijgen: sociale woningen in iconische torens. Luisteren dus!

Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.

Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture)
Productie & Techniek: Lieven Heeremans
Muziek: Job Roggeveen
Reacties: [email protected]

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast van deze maand is Bianca Seekles, directievoorzitter van ontwikkelaar ERA Contour.

In het interview vertelt Bianca de over de geschiedenis van ERA Contour en over het ontstaan van het bedrijf met de ERA-flats. Ze legt uit hoe ze Rotterdam de afgelopen decennia zag veranderen, en vertelt hoe ze aan de basis stond van het vak conceptontwikkeling in de projectontwikkeling.

Maar we hebben het vooral over haar veelgeprezen project Little C dat ze in de Coolhaven in Rotterdam realiseerde met de architectenbureaus CULD en Inbo. We bespreken het ontstaan van het project en hebben het over de stelling van Bernhard Hulsman in NRC, namelijk dat Little C een alternatief is voor hoogbouw. Luisteren dus!

Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.

Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture)
Productie & Techniek: Lieven Heeremans, Geert Vlieger
Muziek: Job Roggeveen
Reacties: [email protected]

Wanneer er gebouwd wordt dan zou dat niet alleen veel op moeten leveren voor de menselijke gebruikers… de planten en dieren in de omgeving zouden er ook op vooruit moeten gaan. Dat is wat architect Marlies Zuidam van FAAM Architects zichzelf ten doel stelt. Deze integrale benadering noemt ze regeneratief ontwerpen.

FAAM Architects is betrokken bij de ontwikkeling van allerlei gebieden, door heel Nederland, en het bureau werkt daarbij graag integraal samen met een stedenbouwkundige en landschapsarchitect, maar ook met een ecoloog. Op die manier kan direct vanaf de start van het ontwerpproces gekeken worden naar de aanwezige ecologische waarden en hoe die versterkt kunnen worden. Voor architect Marlies Zuidam begint regeneratief ontwerpen daar. Van daaruit werkt ze verder aan de structuur en materialisering van die gebouwen, hoe die ook zo duurzaam mogelijk kan worden.

Bij het project Bosrijk Oak in Eindhoven kon FAAM Architects met hun ontwerp aanhaken op de ecologische zone die langs het plangebied loopt. Hoe kan woningbouw op deze plek die ecologische zone versterken? Door die zone meer ruimte te geven, deze die ecologische zone door te laten lopen tussen de ensembles van woningen door, terwijl die ensembles zelf wat compacter blijven.

De ordening van woningen rond een gezamenlijk hof maakt het mogelijk om het parkeren ónder een gezamenlijke dek te organiseren en letterlijk gemeenschappen te vormen. De buitenruimtes van de woningen zijn daarbij compact gehouden. Want kijk je liever uit op je eigen tuin of over echte natuur, vraagt Zuidam retorisch?

De woningen in Bosrijk Oak zijn uitgewerkt in modulaire houtbouw en daar is Zuidam enthousiast over. Na de realisatie van de fundering, die ook wat lichter kan blijven, worden 3D units gestapeld en gekoppeld. En dat is het. Op die manier kan gebouwd worden met weinig impact op de omgeving. En de modulaire opbouw maakt het geheel ook circulair, denkt Zuidam. Verandert de vraag, dan kunnen units altijd weer afgestapeld worden en op een andere plek weer ingezet worden. Andersom zou ook kunnen: dat er later nog extra units aan toegevoegd worden.

In de podcast vertelt Zuidam ook over het woongebouw in massieve houtbouw dat ze met haar bureau op landgoed Eikenburg in Eindhoven heeft ontworpen. Het was een van de eerste gestapelde woongebouwen in kruislaaghout (cross laminated timber – CLT) in Nederland en dat was een behoorlijke ontdekkingstocht.

De duurzaamheidsambitie bij dit project op landgoed Eikenburg hield daar nog niet op. Van het woongebouw dat eerder hier stond, dat sterk verouderd was, is 50.000 kg aan materiaal hergebruikt in het nieuwe gebouw. Het gaat met name op de stalen balken daaruit. En iets vergelijkbaars gaat op voor de trappen en balustrades in het woongebouw – die zijn afkomstig van een elders gesloopt gebouw.

Zuidam vraagt zich af of dat laatste, dat directe hergebruik van materialen, uiteindelijk duurzaam genoeg is en schaalbaar genoeg zal zijn. Bij een kleinschaliger woongebouw als op landgoed Eikenburg, met 28 woningen, werkte het goed. Ook al waren de hergebruikte materialen niet goedkoper dan nieuwe materialen, door de bewerkingen die ze nog moesten ondergaan. Daar kwam bij dat het voor alle betrokken partijen veel werk bleek te zijn en dat bij hergebruikte materialen veel vervoersbewegingen nodig zijn.

Uiteindelijk illustreren de hergebruikte materialen heel goed de ambitie van het project. Die functie heeft het. Maar is dit directe hergebruik van materialen wel echt zo duurzaam en is het schaalbaar richting een groter project?

Bij Heembouw Architecten werken de architecten in ieder ontwerpproces vanaf het begin nauw samen met het team bij Heembouw dat het project daadwerkelijk bouwt. Dat biedt volgens architecten Hugo Stevens en Diederik de Jonge veel voordelen. Ook ervaren ze veel ruimte om te innoveren. Zo werkt Hugo aan verschillende woningbouwprojecten in hout en werkt Diederik aan natuurinclusieve distributiecentra.

In de kern komt het erop neer dat aan het begin van het ontwerpproces simpelweg veel meer informatie beschikbaar is, leggen Hugo en Diederik in de podcast uit. Met welk bouwsysteem gaat er gewerkt worden? Waar kan geïnnoveerd worden? Wat gaat het kosten? Als architect kun je dan direct met de juiste parameters aan de slag en opdrachtgevers krijgen snel duidelijkheid over wat wel en niet mogelijk is. En omdat het om een integraal ontwerp gaat, wordt er in de loop van het proces in basis ook niet meer getornd aan de met elkaar gemaakte afspraken.

Zowel Hugo als Diederik hebben eerder ook traditionele ontwerpprocessen meegemaakt, waarbij eerst een ontwerp gemaakt werd en pas daarna de bouwer geselecteerd werd. Beide architecten verwonderden zich over de kwaliteit, tijd en geld die in dat proces verloren ging. Want zodra de bouwer aan tafel kwam, moest het ontwerp toch aangepast worden. Het kwam wel voor dat het ontwerp daar beter van werd, maar meestal toch niet. In het slechtste geval moest het ontwerp eigenlijk opnieuw gemaakt worden.

In vergelijking met traditionele ontwerpprocessen gaan integrale ontwerpprocessen veel sneller, kan er effectiever worden gewerkt, en zijn de processen zelf ook plezieriger. Heembouw positioneert zich als ‘ontwerpende bouwer’ en door de combinatie van ontwerp, en bouw wil Heembouw haar klanten ontzorgen en een beter product bieden. Het wil, in haar eigen woorden, de ‘klantwaarde’ verhogen. Van de ongeveer 350 mensen die bij Heembouw werken, werken er zo’n 40 bij Heembouw Architecten.

Het team van Heembouw Architecten bestaat uit architecten, interieurarchitecten en BIM-modelleurs. Rond dat BIM-model bestaat er vanzelfsprekend een doorgaande lijn van ontwerp tot bouw.

Bij Heembouw wordt gewerkt vanuit drie klantgroepen: woningbouw, kantoren en bedrijfsgebouwen. Zowel het architectenbureau als de bouwer heeft specifieke teams die zich op deze klantgroepen richten. Daarbij ontwerpen de architecten graag wat er gebouwd wordt, maar zeker in de woningbouw wordt ook regelmatig samengewerkt met andere architectenbureaus.

Binnen Heembouw wordt breed ingezet op bouwen in hout en op natuurinclusief bouwen. Architect Hugo Stevens werkt aan verschillende woningbouwprojecten in hout, zoals in Wormerveer en in Kaag. In die eerste plaats, Wormerveer, werkt hij nauw samen met WRK Architecten aan de vervanging van verouderde portiekwoningen door smalle, grondgebonden eengezinswoningen. Aan dergelijke woningen is volgens hem veel behoefte.

Architect Diederik de Jonge werkt aan verschillende natuurinclusieve distributiecentra, zoals in Aalsmeer en in Almelo. In die laatste stad heeft hij, in samenwerking met landschapsarchitect Joost Emmerik, een kilometer lang natuurscherm ontworpen rond een groot multi-tenant distributiecentrum aan de entree van XL Businesspark Twente. In de podcast gaan de architecten uitgebreid op deze ontwerpen in. Luisteren dus!

Dit jaar oogst New Horizon de materialen van zo’n vijftig grote gebouwen. Bij het ene gebouw gaat dat makkelijker dan bij het andere. En bijna al die materialen krijgen weer een nieuwe bestemming. Soms houden ze daarbij hun vorm, maar meestal worden ze daarvoor bewerkt. Een gesprek met Michel Baars, directeur en oprichter van New Horizon, over urban mining en de lessen die daaruit getrokken kunnen worden voor circulair bouwen.

Eerder gebruikte bouwmaterialen moeten naast nieuwe bouwmaterialen in het schap liggen, legt Michel uit. Want wie aan het bouwen is wil op één plek – just in time – zijn bouwmaterialen ophalen. Zodat het allemaal in dezelfde vrachtwagen naar de bouwplaats vervoerd kan worden. Anders is het eerder gebruikte bouwmateriaal al snel te duur.

New Horizon groeit snel en binnen drie jaar hoopt Michel al tweemaal zoveel materiaal te kunnen oogsten. Om al die materialen een nieuwe bestemming te geven, moet de afzet ook groeien. De groothandels behoren tot de plekken waar eerder gebruikte materialen te vinden moeten zijn. Oude hardhouten kozijnen worden, in delen, op die manier weer verkocht. Dat blijken ideale passtukken bij renovaties te zijn.

Vorig jaar is New Horizon onderdeel geworden van de Janssen de Jong Groep, een middelgrote bouwer met een uitgesproken circulaire ambitie. Groot genoeg om ertoe te doen, klein genoeg om het ook echt te doen, noemt Michel het. Door hier onderdeel van te zijn heeft New Horizon een soort van gegarandeerde afzet voor een belangrijk deel van de geoogste bouwmaterialen.

Bij circulair bouwen kan onderscheid worden gemaakt tussen kleinere en grotere cirkels. Wanneer een materiaal of product in (bijna) dezelfde vorm opnieuw toegepast kan worden, doorloopt het een kleine cirkel. Wanneer een materiaal of product eerst verpulverd, vergruisd of omgesmolten moet worden voor het een nieuwe toepassing krijgt, doorloopt het een lange cirkel.

New Horizon zit met name op de grote cirkels, legt Michel in de podcast uit. Dat heeft alles te maken met wat hij het ‘dilemma van tijd en plaats’ noemt. Al die bouwmaterialen kunnen niet op allerlei plekken opgeslagen worden en dan van daaruit weer naar de bouwplaatsen vervoerd worden op het moment dat ze nodig is. Dat is veel te kostbaar. Circulair bouwen werkt pas als de cirkels continue bouwstromen vormen. Rond de meeste geoogste materialen vindt ‘herproductie’ plaats, zoals hij het noemt.

Keramische materialen, zoals bakstenen, worden door New Horizon verpulverd en gezuiverd, en worden vervolgens als grondstof aan Wienerberger geleverd. Oud gips gaat naar Knauf, oude bitumen naar Icopal en hout gaat naar Stiho. Voor alle materialen die geoogst worden, probeert New Horizon de cirkel te sluiten.

Voor beton maakt New Horizon gebruik van een procedé waarmee de grondstoffen daaruit bevrijd worden. Zand, grind en cement blijven als grondstoffen weer over. Zo kan daar opnieuw beton van gemaakt worden. Maar de grondstoffen kunnen ook op een andere manier gebruikt worden. Na de locatie in Amsterdam waarin oud beton verwerkt wordt, opent binnenkort een tweede locatie in Rotterdam. Binnen een paar jaar moeten er vijf locaties door heel Nederland zijn.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De gast van deze maand is architect Michiel Raaphorst, partner bij V8 Architects.

In het interview vertelt Michiel over het ontstaan van V8 Architects en over het DNA van het bureau. Hij vertelt over de ervaring van V8 Architects met de transformatie van bestaande gebouwen en hoe het bureau de KPN Toren van Renzo Piano op de Wilhelminapier in Rotterdam heeft vernieuwd.

Michiel gaat ook in op het ontstaan van het ontwerp van de 154 meter hoge Cooltoren in het Baankwartier in Rotterdam en de rol die de unieke draagstructuur speelt in het ontwerp. Hij vertelt over het realiseren van hoogbouw in een ‘perfect storm’ van de ideale omstandigheden, waarin poëzie en pragmatisme elkaar raken.

En we hebben het over het Nederlandse Paviljoen in Dubai dat V8 Architects recent ontwierp en dat energie en water kan oogsten midden in de woestijn. Zijn ervaring in Dubai hebben hem een ander perspectief gegeven op de regio en inzicht in de kansen voor de vernieuwing van hoogbouw. Tenslotte doet Michiel een belangrijke oproep aan de ontwerppraktijk. Luisteren dus!

Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.

Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture)
Productie & Techniek: Geert Vlieger
Muziek: Job Roggeveen
Reacties: [email protected]

Landschapsarchitect Jan Maas van BOOM! Landscape vertelt over natuurinclusief ontwerpen en bouwen, en wat er nodig is om dit thema – als onderdeel van de verduurzaming van steden en het platteland – verder te brengen. Zijn visie: natuurinclusief bouwen begint met de intrinsieke motivatie om plekken te maken waar mensen, dieren én planten naast en met elkaar kunnen leven. Dat levert niet alleen wijken en landschappen op die beter bestand zijn tegen klimaatverandering, maar ook een ruimtelijke rijkdom, en een stad die letterlijk gonst en tjilpt van het leven.

We praten over hoe BOOM samen met stedenbouwkundigen, architecten en ecologen werkt aan natuurinclusieve woonwijken in Diemen, Utrecht en Brussel, hun initiatief om de Groene Scheggen van Amsterdam op de kaart te zetten, en de mogelijkheden die biobased landbouw biedt om de biodiversiteit te versterken.

Jan legt uit dat natuurinclusief bouwen begint bij de bodem; of je op zand, klei of veen bouwt, is bepalend voor wat er kan groeien en leven. Ook hebben we het over de noodzaak om gebouwen niet tot de laatste kier af te dichten, waardoor nestgelegenheden voor vogels en insecten verdwijnen. De natuur is gebaat bij een gezonde dosis rommeligheid en ruige plekken.

“Het gebouw dat je ontwerpt, dat staat daar, en dat moet zich goed verhouden tot de mens. Daarom moet het zo karaktervol zijn”, vertelt architect Liesbeth van der Pol van Dok Architecten in de podcast. “Het hoeft daarbij niet altijd sterk of stoer te zijn, het mag ook gevoelig of kwetsbaar zijn, maar het moet wel een karakter hebben. En als architect moet jij dat erin leggen.”

Op haar bureau en bij haar thuis heeft Liesbeth verschillende tekenblokken liggen waarop ze aquarellen maakt van de projecten waaraan ze werkt. Die aquarellen starten met potlood, dan komt de inkt, dan wordt het potlood uitgegumd, en vervolgens zijn er verschillende lagen van aquarelverf. Zowel de inkt als de verf moet drogen, dus er gaan heel wat dagen overheen voordat iedere aquarel klaar is. En zowel die tijd als het handwerk helpt haar in het denken over de ontwerpen, daarop te reflecteren, en uiteindelijk tot het juiste karakter te komen.

Op projecten zit zo’n enorme druk, omdat het om zoveel geld gaat, dat het niet eenvoudig is om als architect afstand te nemen tot de ontwerpen, legt Liesbeth in de podcast uit. Het maken van aquarellen ondersteunt haar daarbij. En soms maakt ze een aquarel om erachter te komen welk karakter het gebouw niet moet krijgen, vertelt ze. Het blijft natuurlijk een creatief proces.

In haar aquarellen schetst ze het project meestal vanuit verschillende perspectieven: driedimensionaal, met de plattegrond en en profil. Maar afhankelijk van het project wisselt dit. Ook lopen de figuren soms door elkaar, wat ze eigenlijk alleen maar interessant vind. In de Kunstlinie in Almere wordt komend najaar een selectie van haar aquarellen tentoongesteld.

Het maken van aquarellen is een exponent van hoe Van der Pol het architectenvak benaderd. Ze vind het belangrijk om vanuit haarzelf te ontwerpen, datgene te ontwerpen waarvan zij met haar team denkt dat het beste is voor de opgave, en zich niet te laten remmen door wat anderen in het vakgebied daarvan denken. Zo heeft ze in Den Bosch een buurt ontworpen met witte villa’s die in hun witte houten timpanen en kolommen knipogen naar het (neo)classicisme. En zo heeft ze in Zwolle een zwierige bakstenen parkeergarage ontworpen die ze, geïnspireerd op de caravanserai in centraal Azië, ook voor zich ziet als plek van ontmoeting en daarom van een decoratieve laag is voorzien. Net zo vond ze het een enorme uitdaging om een villa te ontwerpen die de symmetrieassen van Palladio combineert met het rauwe van industriële gebouwen. De opdrachtgever wenste dat zo en dat daagde Liesbeth uit om juist in dat imperfecte de schoonheid te vinden. Een perfecte mens is niets aan, geeft ze aan; het zijn de imperfecties die het interessant maken.

In de ontwerpen van Liesbeth geeft het karakter van het gebouw uitdrukking aan de plek, het programma en de ambitie van de initiatiefnemers. Je kunt dat karakter wat dat betreft zien als een soort verlengde functionaliteit. Dat wordt goed geïllustreerd door haar ontwerp voor Huis van de Wijk in Deventer. Daar werd ze gevraagd om een generiek kantoor uit de jaren ‘80 te transformeren tot een wijkcentrum. Door de gevel te voorzien van nieuwe isolatie en stucwerk, en daar horizontale houten latten overheen te leggen, verdween het oude gebouw uit het zicht. In hetzelfde stucwerk ontwierp ze vervolgens bovenop het gebouw een opbollende luifel die ‘s avonds van onderen aangelicht wordt. Zo is het gebouw letterlijk en figuurlijk het stralende middelpunt van de wijk geworden.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door AGC.

Toren van Babel is een maandelijkse serie binnen de Architectenweb Podcast. Hierin praat architect Daan Roggeveen (MORE Architecture) met ontwerpers, ontwikkelaars en andere experts die allemaal hun eigen perspectief hebben op hoogbouw. Doel is het antwoord vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw?

De gast van deze maand is constructeur Mathew Vola, Property Business Unit Leader bij Arup in Amsterdam. Mathew vertelt onder andere over zijn verkiezing tot constructeur van het jaar, en hoe iconen, digitalisering en verduurzaming zijn carrière hebben bepaald. We praten over zijn ervaring met iconische hoogbouwprojecten in Zuidoost Azië, en zijn nieuwe benadering van het vak bij zijn terugkomst in Nederland.

Mathew’s visie is dat de ‘battle for land’ waar we in zitten leidt tot verdichting, en dus tot hoogbouw. Aan de hand van de projecten Elements en het net opgeleverde HAUT licht hij vervolgens toe hoe je die hoogbouw werkelijk duurzaam kan maken. We praten over de parametrische ontwerpmethode die Arup en Patrick Koschuch hebben toegepast op het project Elements in Amsterdam. En we hebben het over de materiaaltransitie, en wat voor impact die gaat hebben op hoogbouw. Luisteren dus!

Toren van Babel wordt mede mogelijk gemaakt door Stichting Hoogbouw.

Idee & Presentatie: Daan Roggeveen (MORE Architecture)
Productie & Techniek: Lieven Heeremans en Geert Vlieger
Muziek: Job Roggeveen
Reacties: [email protected]